રુક્મણી દ્વાદશી (RUKMANI DWADASHI)

 

 

વૈશાખ માસના શુક્લ પક્ષની દ્વાદશીને રુક્મિણી દ્વાદશી કહેવામાં આવે છે.  રુક્મિણી દ્વાદશીના દિવસે ભગવાન શ્રીકૃષ્ણએ રુક્મિણીનું હરણ કરીને તેની સાથે લગ્ન કર્યા હતા.  આ વખતે રુક્મિણી દ્વાદશી 13 મેના રોજ આવી રહી છે.  તો ચાલો રુક્મિણી દ્વાદશીના વિષયે મહત્વની ચર્ચા કરીએ.

 

 મહાભારતમાં હાલનું અવંતિકા મંદિર અહર મંદિર તરીકે જાણીતું હતું.  એવું માનવામાં આવે છે કે રુક્મિણી દેવી દરરોજ ગંગામાં સ્નાન કરતી હતી અને દેવી અવંતિકાની પૂજા કરતી હતી.  આમ કરવાથી તેમને શ્રી કૃષ્ણ જેવો વર મળ્યો.  રુક્મિણી દેવીના લગ્ન તેમના પિતા અને ભાઈએ કોઈ અન્ય સાથે ગોઠવ્યા હતા.  રુક્મિણી દેવીએ એક પૂજારી દ્વારા શ્રી કૃષ્ણને આ માહિતી આપી.  માહિતી મળતા જ ભગવાન મંદિર પહોંચ્યા અને તેમનું તેની ઇચ્છા અનુસાર હરણ કરી લીધું અને રુક્મિણી દેવી સાથે લગ્ન કર્યા.  એવું માનવામાં આવે છે કે આજે પણ રુક્મિણી દેવી કોઈને કોઈ સ્વરૂપે ગંગામાં સ્નાન કર્યા પછી મંદિરમાં દર્શન કરવા આવે છે.

 

અવંતિકા દેવી મંદિરની વિશેષતાઓ

 

 જે મંદિરમાંથી ભગવાન કૃષ્ણએ રુક્મિણીનું અપહરણ કરીને તેની સાથે લગ્ન કર્યા હતા તે મંદિરને અવંતિકા દેવી મંદિર કહેવામાં આવે છે.  આજે પણ આ મંદિર અસ્તિત્વમાં છે.  આ મંદિર ઉત્તર પ્રદેશના બુલંદશહેરમાં ગંગા નદીના કિનારે આવેલું છે.  શ્રીમદ ભાગવત અને મહાભારતમાં પણ આ મંદિરની ચર્ચા કરવામાં આવી છે.  આ મંદિરમાં અવંતિકા દેવીની મૂર્તિ છે.  અવંતિકા દેવી અંબિકા દેવી તરીકે પણ ઓળખાય છે.  એવું માનવામાં આવે છે કે આ મંદિરમાં અંબિકા દેવી પ્રગટ થયા છે.  મંદિરમાં એક નહીં પરંતુ બે મૂર્તિઓ છે, તેમને અવંતિકા દેવી કહેવામાં આવે છે.  ડાબી બાજુની દેવીને જગદંબા અને જમણી બાજુએ સતીજીની મૂર્તિ છે.  આ મંદિરની વિશેષતા એ છે કે અહીં અવંતિકા દેવીને કોઈપણ પ્રકારની ચુનરી કે કપડું ચઢાવવામાં આવતું નથી.  તેના બદલે, અહીં ફક્ત સિંદૂર અને ઘરેણાં જ ચઢાવવામાં આવે છે.

 

 દર્શનથી વહેલા લગ્ન થાય છે

 

 એવું માનવામાં આવે છે કે જો અપરિણીત છોકરીઓ અવંતિકા દેવીની મુલાકાત લે છે, તો તેમના લગ્નની વહેલી સંભાવના છે.  એટલું જ નહીં, એવું માનવામાં આવે છે કે દેવીની કૃપાથી તેને ભગવાન કૃષ્ણ જેવો સારો વર પણ મળે છે.  અવિવાહિત છોકરીઓ ઉપરાંત અન્ય ભક્તોની પણ મોટી ભીડ અહીં દર્શન માટે ઉમટી પડે છે.

 

રુક્મિણી દ્વાદશીનું મહત્વ

 

 રુક્મિણી દ્વાદશીના દિવસે અવંતિકા દેવીના મંદિરે દર્શન કરવા માટે ભક્તોની ભારે ભીડ હોય છે.  આ સાથે જ દેશના વિવિધ ભાગોમાં હાજર રુક્મિણી દેવીના મંદિરમાં રુક્મિણી દ્વાદશી પણ ખૂબ જ ધામધૂમથી ઉજવવામાં આવે છે.

 રૂકમણી હરણ, લગ્ન અને પ્રેમની વાર્તા અલગ છે.  મહાભારત અનુસાર, વિદર્ભના રાજા ભીષ્મકની પુત્રી રુક્મિણીને પાંચ ભાઈઓ હતા- રુક્મ, રુકમરથ, રુક્મબાહુ, રુક્મેક્સ અને રુકમાલી.  રુક્મિણી ગુણોથી ભરેલી અને ખૂબ જ સુંદર હતી.  તેના શરીરમાં લક્ષ્મીના શરીર જેવા જ લક્ષણો હતા, તેથી લોકો તેને લક્ષ્મીસ્વરૂપા કહેતા હતા.

 ભીષ્મક અને રુક્મિણી પાસે આવતા-જતા તમામ લોકો શ્રીકૃષ્ણની સ્તુતિ કરતા હતા.  શ્રી કૃષ્ણના ગુણો અને સૌંદર્યથી મોહિત થઈને રુક્મિણીએ મનમાં નક્કી કરી લીધું હતું કે તે શ્રી કૃષ્ણ સિવાય બીજા કોઈને પોતાના પતિ તરીકે સ્વીકારશે નહીં.  બીજી બાજુ શ્રી કૃષ્ણને પણ ખબર પડી ગઈ હતી કે રુક્મિણી પણ પરમ સ્વરૂપ છે અને સુલક્ષણ પણ છે.  પરંતુ રૂકમ ઈચ્છતી હતી કે તેની બહેનના લગ્ન ચેદિરાજ શિશુપાલ સાથે થાય.

 

 શિશુપાલ રુક્મિણી સાથે લગ્ન કરવા માંગતા હતા.  તે રુકમણીના ભાઈ રુકમનો પરમ મિત્ર હતો.  રૂકમ તેની બહેનના લગ્ન શિશુપાલ સાથે કરાવવા માંગતો હતો.  માતા-પિતાના વિરોધ છતાં રુકમે શિશુપાલ સાથે તેની બહેનના સંબંધ નક્કી કરીને લગ્નની તૈયારીઓ શરૂ કરી દીધી હતી.  જ્યારે રુક્મિણીને આ વાતની જાણ થઈ ત્યારે તે ખૂબ જ દુઃખી થઈ ગઈ.  તેણે એક બ્રાહ્મણને દ્વારકા શ્રી કૃષ્ણ પાસે પોતાનો નિશ્ચય વ્યક્ત કરવા મોકલ્યો.

શ્રી કૃષ્ણે રુકમણિનો સંદેશ વાંચ્યો - 'હે નંદ-નંદન!  તમને મે મારા પતિ તરીકે પસંદ કરવામાં આવ્યા છે.  હું તારા સિવાય બીજા કોઈ પુરુષ સાથે લગ્ન કરી શકવાની નથી.  મારા પિતા ઈચ્છે છે કે હું મારી ઇચ્છા વિરુદ્ધ શિશુપાલ સાથે લગ્ન કરું.  લગ્નની તારીખ પણ નક્કી થઈ ગઈ.  મારા પરિવારનો રિવાજ છે કે લગ્ન પહેલા જે કન્યાના લગ્ન થવાના હોય તેણે ગિરિજાના દર્શન કરવા મહેલની બહાર જવું પડે છે.  હું પણ લગ્નના વસ્ત્રોમાં સજ્જ થઈને દર્શન કરવા ગિરિજા મંદિરમાં જઈશ.  હું ઈચ્છું છું કે ગિરિજા મંદિરમાં પહોંચ્યા પછી તમે મને તમારી પત્ની તરીકે સ્વીકારો.  જો તું નહિ આવે તો હું મારો જીવ આપી દઈશ.'

 આખરે, રુક્મ અને શિશુપાલના વિરોધને કારણે, શ્રી કૃષ્ણને રુક્મિણીનું અપહરણ કરીને તેની સાથે લગ્ન કર્યા. શિશુપાલ કૃષ્ણની માસીના પુત્ર હતા.  શ્રી કૃષ્ણએ તેની માતાને વચન આપ્યું હતું કે હું તેના 10 ગુનાઓ માફ કરીશ.  પાછળથી શિશુપાલે શ્રી કૃષ્ણને ઘણી વખત અપમાનિત કર્યા અને દુર્વ્યવહાર કર્યો, પરંતુ શ્રી કૃષ્ણએ તેમને દરેક વખતે માફ કરી દીધા.  તેથી, એક રાજસૂય યજ્ઞ સમારોહમાં, તેણે ભરી સભામાં શ્રી કૃષ્ણને અપમાનિત કરવા માટે તમામ હદો વટાવી દીધી, પછી શ્રી કૃષ્ણએ તેને મારી નાખ્યો.

 રૂકમણી અને કૃષ્ણ લગ્નઃ રૂકમણીનાં લગ્ન પણ ખૂબ જ રસપ્રદ સંજોગોમાં થયાં હતાં.  ભગવાન કૃષ્ણએ પહેલા રૂકમણી સાથે લગ્ન કર્યા હતા.  આ લગ્નનું વર્ણન શ્રીમદ ભાગવતમાં રસપ્રદ રીતે જોવા મળે છે.  જ્યાં પણ ભાગવત કથાનું આયોજન કરવામાં આવે છે ત્યાં આ લગ્નને નાટ્ય રીતે રજૂ કરવામાં આવે છે.  ભગવાન શ્રી કૃષ્ણ અને રુક્મિણીના લગ્નની વાત  શુકદેવજીએ રાજા પરીક્ષિતને સંભળાવી.

શ્રી કૃષ્ણ અને રુક્મિણીના પુત્રો અને પુત્રીઓ: પ્રદ્યુમ્ન, ચારુદેશ્ણ, સુદેશ્ણ, ચારુદેહ, સુચારુ, ચારુગુપ્ત, ભદ્રચારુ, ચારુચંદ્ર, વિચારુ અને ચારુ બંનેને ચારુમતી નામની પુત્રી પણ હતી.